نقش فاکتورهای مکانی در تعیین درجۀ تهدید گونه‏ها در مقیاس ملی؛ مطالعۀ موردی راستۀ غازشکلان در ایران

به منظور پیش‏بینی خطر انقراض گونه‏ها برای تهیۀ فهرست سرخ جهانی و ملی، فاکتورهای مکانی مربوط به گسترۀ جغرافیایی اهمیت زیادی دارند. معیار b فهرست سرخ iucn بر اساس همین فاکتورها و به خصوص دو فاکتور گسترۀ حضور (eoo) و مساحت اشغال شده (aoo) طراحی شده است. برداشت‏های متفاوت از مفهوم و چگونگی محاسبۀ این دو فاکتور سبب بروز ابهام در کاربرد معیار b شده است. در این مطالعه به منظور معرفی یک روش ساده و کاربردی برای محاسبۀ eoo و aoo، این دو فاکتور برای گونه‏های راستۀ‏ غاز‏شکلان در کشور محاسبه شد. فاکتور eoo بدون کسر زیستگاه‏های نامناسب از گسترۀ پراکنش گونه‏ها محاسبه شد. با توجه به تفاوت مقیاس نقشه‏های پراکنش استفاده شده (اندازۀ سلول 25 کیلومتر) با مقیاس مرجع iucn (اندازۀ سلول 2 کیلومتر)، برای تعیین فاکتور aoo در مقیاس مرجع، از فاکتورهای تصحیح مقیاس (c) استفاده شد. نتایج نشان داد که از 29 گونۀ غیر جوجه‏آور و 14 گونۀ جوجه‏آور بررسی شده، 3 گونۀ جوجه‏آور بر اساس eoo و 27 گونۀ غیرجوجه‏آور و 14 گونۀ جوجه‏آور بر اساس aoo امکان طبقه‏بندی تهدیدشده را دارند که البته طبقه‏بندی نهایی به ارزیابی‏های بخش دوم معیار b وابسته است. روش به کار گرفته شده در این مطالعه به خوبی تفاوت میان دو فاکتور eoo و aoo را نشان می‏دهد. با توجه به کمبود اطلاعات جمعیتی گونه‏های حیات وحش کشور که به کارگیری سایر معیارهای فهرست سرخ را مشکل می‏کند، محاسبۀ فاکتورهای مکانی و استفاده از معیار b می‏تواند تهیۀ فهرست‏های سرخ ملی را در کشور امکان‏پذیر کند.